عیوب انکساری چشم یکی از مشکلات چشمی رایج است که معمولاً باعث کاهش وضوح دید یا بی‌رویه و یا دو نوع نور نمایش دید می‌شود. وقتی نور به چشم می‌رسد، باید به گونه‌ای که توسط قرنیه و عدسی چشم شکل گرفته و روی شبکیه تصویری ایجاد میکند. با کومولایف همراه باشید تا هر آنچه که باید در رابطه با عیوب انکساری چشم بدانید را در اختیارتان قرار دهیم.
عیوب انکساری چشم (Refractive Errors) چیست ؟
عیوب انکساری، یک اختلال چشمی محسوب می‌شود که در دو دهه اخیر بیشترین آمار را به خود اختصاص داده است. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که قرنیه و عدسی نمی‌توانند تصاویر مشاهده شده در دنیای خارج را بر روی عدسی تمرکز کنند. متأسفانه نتیجه این اختلال می‌تواند تاری شدید باشد و از طرفی در هر سن و زمانی ممکن است رخ دهد. پس آشنا شدن با آن می‌تواند از مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند.
عیوب انکساری راه‌های درمان متفاوتی دارند که باتوجه به سن و وضعیت افراد انتخاب می‌شوند؛ متأسفانه این اختلال هیچ‌گونه پیشگیری ندارد و تنها با معاینه و بررسی‌های پی‌درپی قابل‌کنترل است. اگر زود تشخیص داده شود با راه‌حل‌های کم‌خطر مانند عینک اصلاحی و لنزهای تماسی قابل‌رفع است. درصورتی‌که تشخیص این اختلال در مدت‌زمان طولانی صورت گیرد ممکن است تنها با جراحی انکساری قابل‌رفع باشد.
انواع عیوب انکساری چشم
عیوب انکساری چشم، انواع مختلف دارد چرا که برای همه افراد یک شرایط را به وجود نمی‌آورد؛ این موارد شامل دوربینی، نزدیک‌بینی، پیرچشمی و آستیگماتیسم می‌شود که در ادامه به توضیح هر یک می‌پردازیم.
دوربینی یا هیپروپی
دوربینی، یکی از اختلالاتی است که افراد زیادی به آن مبتلا هستند؛ این افراد اجسام دور را واضح‌تر از اجسام نزدیک می‌بینند. امکان ابتلا دوربینی همانند نزدیک‌بینی در افراد در سنین مختلف اعم از کودک و بزرگسال وجود دارد. طبق بررسی‌های انجام شده افرادی که خانواده و بستگان آنها دارای دوربینی هستند امکان ابتلای بیشتری دارند.
علائم دوربینی در همه افراد یکسان نیست اما علائمی مانند سردرد، خستگی چشم، انحراف چشم، اختلال در بینی اشیای نزدیک شایع است.
نزدیک بینی یا میوپی
نزدیک‌بینی یا میوپی به‌گونه‌ای است که اشیا نزدیک به‌خوبی اما اشیا دور بسیار تار دیده می‌شود. میزان میوپی در افراد می‌تواند متفاوت باشد، برخی از افراد در شدت بسیار بیشتری گرفتار این اختلال هستند، ازاین‌رو میوپی بالا به آنها گفته می‌شود و افرادی که به‌صورت خفیف به آن مبتلا هستند میوپی پایین نام‌گذاری می‌شوند.
این اختلال معمولاً در کودکی و طفولیت رخ می‌دهد و در نوجوانی به دلیل رشد سریع به اوج خود می‌رسد. طبق تحقیقات انجام شده افراد مبتلا به میوپی در سن 20 الی 40 سال تغییرات زیادی نخواهند داشت. افرادی که به میوپی بالا دچار هستند قطعاً خطر بیشتری آنها را تهدید میکند و احتمالاً تنها راه درمان آنها، جراحی باشد. داشتن معاینات چشمی به‌صورت منظم و پی‌درپی در این افراد اهمیت زیادی دارد چرا که با این کار می‌توان تا حد زیادی این اختلال را کنترل و با سرعت بیشتری درمان کرد.
پیرچشمی یا Presbyopia
همان‌طور که از اسم این اختلال پیدا است پیرچشمی در سن بالا رخ می‌دهد؛ در جوانی عدس چشم به‌شدت نرم و انعطاف‌پذیر است و به‌راحتی می‌تواند تغیر شکل دهد. باگذشت زمان و افزایش سن، عدسی سفت‌تر و در نهایت تغییر شکل، مشکل می‌شود. به همین خاطر خواندن نوشته‌های نزدیک بسیار مشکل می‌شود و هم چنین اختلالاتی را به وجود می‌آورد؛ پیرچشمی در افراد 35 سال به بالا ممکن است رخ دهد.
اختلال‌های پیرچشمی شامل خستگی چشم، سردرد، عدم توانایی در خواندن حروف از نزدیک، اختلال در دیدن اشیای نزدیک و … است. افرادی که این علائم را دارند بهتر است هر چه سریع‌تر به متخصص چشم مراجعه کنند تا بعد از معاینه، درمان آنها آغاز شود.
آستیگمات یا Astigmatism
آستیگماتیسم به‌گونه‌ای است که هم در فواصل نزدیک و هم در فواصل دور مشکل ایجاد میکند؛ از آنجایی‌که قرنیه یک پنجره شفاف در جلو چشم بوده در حالت نرمال و طبیعی، گرد و صاف است. زمانی که چشم دچار آستیگمات می‌شود یک‌جهت قرنیه انحنای بیشتری پیدا میکند؛ علائم و نشانه‌های این اختلال سردرد، دید تار، مشکل در رانندگی به‌ویژه شب، انحراف و خستگی چشم است.
عمل عیوب انکساری
در جراحی عیوب انکساری هدف تغییر حالت قرنیه است؛ درمان عیوب انکساری با استفاده از این روش سبب می‌شود که بهبود دائمی در بینایی ایجاد شود. بعد از جراحی، بیمار وابستگی کمتری به عینک خواهد داشت و یا به‌طورکلی این وابستگی از بین می‌رود؛ انواع مختلفی از جراحی عیوب انکساری وجود دارد که در زیر شاهد آن خواهید بود:
- لیزیک
- عمل لازک
- عمل prk
- فمتولیزیک
- اپی لیزیک
و …
لازم است بگوییم که هرکدام از این روش‌ها ویژگی و نوع جراحی منحصربه‌فرد خود را دارد؛ معمولاً انتخاب یکی از این روش‌های جراحی وابسته به شرایط و شیوه زندگی بیمار بوده که پزشک مشخص میکند کدام روش مناسب‌تر است.
علائم عیوب انکساری چیست ؟
پژوهشگران برای اینکه علائم عیوب انکساری چشم را به‌صورت دقیق پیدا کنند بر روی افراد مبتلا بر این اختلال، بررسی‌هایی را انجام داده‌اند.
طبق نظر پزشکان و متخصصان چشم:
“علائم عیوب انکساری در برخی از افراد می‌تواند متفاوت باشد که علائم شایع هم در آنها نیز وجود دارد؛ این علائم شامل تاری در دید، سردرد و خستگی چشم است. رسیدگی نکردن به عیوب انکساری چشم، سبب می‌شود تا هر روز پیشرفت کرده و درمان آن سخت‌تر شود. ازاین‌رو به دلیل اینکه رفع عیوب انکساری پیچیده نشود بهتر است در اولین فرصت درمان شود.”
عوامل مؤثر در ایجاد عیوب انکساری چشم چیست ؟
ایجاد عیوب انکساری چشم باتوجه‌به نوع اختلال می‌تواند متفاوت باشد؛ به طور مثال در نزدیک‌بینی افراد مستعد، کودکان 8 تا 12 سال هستند که می‌بایست برای کنترل شرایط در مدت‌زمان‌های کوتاه، معاینه‌ای از طرف پزشک صورت گیرد. در اختلال دوربینی، بیشتر افرادی مستعد ابتلا به این بیماری هستند که پدر، مادر، خواهر، برادر و بستگان نزدیک آنها دچار این اختلال هستند. به‌طورکلی افراد در هر سن و شرایطی هستند می‌بایست وضعیت چشمی خود را به‌صورت منظم بررسی کنند؛ مبتلا شدن به این اختلال تنها شامل کودکان یا افراد مسن نمی‌شود.
روش های اصلاح عیوب انکساری
عینک
استفاده از عینک آسان ترین روش اصلاح عیوب انکساری است. تعویض نمره عدسی آن به راحتی انجام می گیرد ودر ضمن باعث محافظت چشم ها در مقابل نور خورشید نیز می شود. برای اصلاح پیر چشمی می توان از عینک های دو کانونی استفاده کد که قسمت پایینی آن برای مطالعه مورد استفاده قرار می گیرد.
لنزهای تماسی
در حال حاضر لنزهای تماسی متعددی در دسترس می باشند. انتخاب نوع مناسب لنز چشمی بستگی به نوع عیب انکساری و روش زندگی و فعالیت های معمول فرد دارد. لنزهای تماسی و عینک با تمرکز نور بر روی پرده شبکیه باعٍث تصحیح بینایی می شوند.
ورزش های چشمی، ویتامین ها و قرص ها
شواهد علمی کافی مبنی بر موثر بودن این روش ها در بهبود نمره چشم وجود ندارد.
جراحی عیوب انکساری
اکثر روش های جراحی عیوب انکساری با اصلاح انحنای قرنیه ( پنجره شفاف جلوی چشم )، باعث بهبود بینایی می شوند. در درمان نزدیک بینی، با انجام جراحی، انحنای قرنیه کاهش یافته، قدرت انکساری قرنیه کم می شود و این مضوع باعث تشکیل تصویر بر روی پرده شبکیه می شود. در جراحی دوربینی نیز دقیقاً عکس این موضوع اتفلق می افتد. در آستیگماتیسم که انحنای قرنیه در یک جهت با جهات دیگر آن متفاوت است، جراحی باعث اصلاح انحنای قرنیه در محور آستیگماتیسم و یکسان شدن انحنا در همه محورها می شود.
روش های شایع جراحی عیوب انکساری:
- لیزیک (LASIK)
- فمتولیزیک ( Femto LASIK )
- PRK
- لازک (LASEK )
- اپی لیزیک ( EpiLASIK )
- کاشت لنز داخل چشمی ( Phakic IOL )
عمل لیزیک
لیزیک تلفیقی از یک جراحی میکروسکوپی و لیزر اکسایمر است که جهت اصلاح نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم به کار می رود. در لیزیک ابتدا با استفاده از یک وسیله تخصصی به نام میکرو کراتوم، یک لایه بسیار نازک از قرنیه ( فلپ ) برش داده می شود. سپس لیزر اکسایمر به سطح زیرین این لایه تابانده می شود و مجدداً فلپ در محل اولیه خود قرار می گیرد. فلپ پس از چند دقیقه سر جای خود می چسبد و هیچ نیازی به بخیه نیست.
فمتولیزیک
فمتولیزیک یکی از جدیدترین روش های اصلاح نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم بوه و آخرین نوآوری در اصلاح عیوب انکساری است که در آن فلپ قرنیه با کمک لیزر فمتوسکند (Femtosecond) برش داده می شود.از نظر مراحل انجام جراحی، فمتولیزیک بسیار شبیه روش قبلی است.اختلاف اساسی بین لیزیک و فمتولیزیک در نحوه ایجاد برش قرنیه (فلپ) است. در حقیقت فمتولیزیک روش پیشرفته لیزیک است که در آن برای برش دادن قرنیه به جای میکرو کراتوم از لیزر استفاده می شود و به همین دلیل بنام لیزیک تمام لیزری ( All laser LASIK ) یا جراحی بدون تیغ نیز معروف شده است. در حال حاضر، فمتولیزیک از پرطرفدارترین روش های اصلاح عیوب انکساری در اروپا و آمریکا است. فمتولیزیک علاوه بر اینکه تمام ویژگی های عمل لیزیک مانند سرعت بالای بهبود دید، رفع سریع درد و امکان بازگشت سریع به زندگی روزمره را فراهم می کند، با توجه به انجام تمام مراحل با لیزر و حذف نیاز به میکروکراتوم، دقت و سلامت بی نظیری را به ارمغان می آورد.
پی آر کی
در این روش PRK لایه اپی تلیال قرنیه ( خارجی ترین لایه قرنیه ) برداشته می شود و با استفاده از لیزر اکسایمر سطح قرنیه تراش داده می شود و به این ترتیب عیوب انکساری اصلاح می شود.
لازک
روش LASEK نوع تغییر یافته PRK می باشد. در روش LASEK چشم پزشک از یک محلول الکلی جهت برداشت لایه اپی تلیوم قرنیه استفاده می کند. سپس لیزر اکسایمر بر روی قرنیه تابیده می شود و مجدداً لایه اپی تلیوم در محل اولیه قرار می گیرد. این روش در حال حاضر طرفداران کمتری دارد و عملاً PRK جایگزین آن شده است.
اپی لیزیک
اپی لیزیک همانند PRK و LASEK جزء اعمال سطحی قرنیه است. در این روش نیز همانند LASEK اپی تلیوم قرنیه در پایان عمل حفظ می شود، اما دراین روش به جای الکل از تیغه مخصوصی به نام اپی کراتوم برای برداشتن اپی تلیوم استفاده می شود. این روش مزیت خاصی نسبت به PRK ندارد و در حال حاضر تقریباً منسوخ شده است.
کاشت لنز داخل چشمی Phakic IOL) – Phakic Intra Ocular Lens )
لنز داخل چشمی برای افرادی که درجات بالایی از عیوب انکساری داشته و یا قرنیه بسیار نازکی دارند و عیب انکساری آنها با جراحی لیزری قرنیه قابل اصلاح نمی باشد، کاربرد دارد. این لنزها در قسمت های مختلف چشم قرار داده می شوند. دو نوع لنزی که امروزه کاربرد بیشتری دارند لنز آرتیزان (Artisan) و لنز ICL می باشند که اولی در داخل اتاق قدامی قرار می گیرد و با استفاده از دو گیره بر روی عنبیه ثابت می شود. لنز ICL در اتاق خلفی و بر وری عدسی طبیعی بیمار قرار داده می شود.
چه روشی مناسب تر است ؟
قبل از تعیین روش مناسب ، لازم است معاینات کاملی از چشم به عمل آید تا مواردی مانند میزان عیوب انکساری، ضخامت قرنیه و توپوگرافی قرنیه مشخص شوند و از سلامت چشم اطمینان حاصل شود. سپس با در نظر گرفتن سن، شغل، وضعیت جسمی ، سابقه بیماری و سایر اطلاعات می توان در مورد بهترین انتخاب تصمیم گرفت. بهتر است این انتخاب را به چشم پزشک خود واگذار نمایید.
معیارهای داوطلب مناسب جهت جراحی عیوب انکساری کدامند ؟
کاندیدهای مناسب برای انجام اصلاح عیوب انکساری توسط چشم پزشک به دقت معاینه می‌شوند که شامل عدم تغییر شماره چشم (حداقل به مدت یک سال)، عدم وجود اختلالات بافت هم بند، نداشتن سابقه تبخال قرنیه چشمی، نداشتن التهاب داخل چشمی و نداشتن بیماری گلوکوم «آب سیاه» یا کاتاراکت «آب مروارید» است. علاوه بر نکات گفته شده، شرایط زیر نیز برای بیمار دارای اهمیت است:
- دیابت کنترل نشده نداشته باشد.
- از برخی داروها مثل راکوتان استفاده نکند.
- از عمل جراحی عیوب انکساری انتظارات غیر واقعی نداشته باشد.
- علاقه به کاهش وابستگی به عینک یا لنز تماسی
- ثابت ماندن نمره چشم، عینک یا لنز تماسی حداقل به مدت یک سال ( تغییرات نمره چشم کمتر از (۵ /۰_۰/۲۵ دیوپتر )
- سن بالای ۱۸ سال ( اگرچه که افراد دارای سن کمتر از ۱۸ سال ممنوعیت جهت انجام این عمل ندارند ولی معمولاً در این سنین عمل جراحی لیزری عیوب انکساری توصیه نمی شود، زیرا ممکن است نمره چشم در آینده تغییر کند و فرد در سال های بعد نیاز به عمل تکمیلی پیدا کند. )
اگر برای عمل جراحی عیوب انکساری به بیمارستان یا مراکز فوق تخصصی چشم پزشکی نور مراجعه می کنید، خواهشمندیم نکات زیر را به دقت رعایت فرمایید. توجه داشته باشید که این اعمال جراحی دردناک نیستند از این رو همکاری شما عملکرد تیم درمانی و کیفیت درمان را افزایش می دهد.
نکات قبل از عمل جراحی اصلاح عیوب انکساری
- پلک ها و مژه های خود را شب قبل از عمل جراحی با شامپو بچه خوب بشویید.
- حداقل ۴۸ ساعت قبل از عمل آرایش نکنید.
- روز عمل لباس سبک و راحت بپوشید.
- روز عمل از عطر و ادکلن استفاده نکنید.
- اگر از لنز تماسی استفاده می کنید ۴۸ ساعت قبل از عمل آن را بردارید.
- در صورت وجود اضطراب، از قرص آرام بخش استفاده کنید.
نکات حین عمل جراحی اصلاح عیوب انکساری
- در هنگام عمل به نور قرمز یا سبز نگاه کرده و از حرکت دادن چشم ها و سر، خودداری کنید.
- زمان استفاده از لیزر براساس نوع دستگاه به کار رفته کمتر از یک دقیقه و گاهی حدود ۱۰ ثانیه است؛ بنابراین در زمانی که صدای لیزر را می شنوید چشم تان را حرکت ندهید.
- نگران پلک زدن خود نباشید زیرا پلک های شما توسط وسیله ای از یکدیگر باز می شوند؛ پس موقع عمل از فشاردادن پلک ها و اخم کردن خودداری کنید.
- برای پیشگیری از آلودگی، دست های تان را به محیط عمل نزدیک نکنید.
مراقبت های بعد عمل جراحی اصلاح عیوب انکساری
- بلافاصله بعد از عمل در منزل استراحت کرده و از نگاه کردن به نور خورشید، تلویزیون و رایانه اجتناب کنید.
- به صورت خود آب نزنید و حمام نروید.
- از عینک تیره استفاده کنید.
- اگر لنز تماسی بعد از عمل به هر دلیل از چشم خارج شد برای برگرداندن آن تلاش نکنید.
- رانندگی نکنید.
- داروهای تان را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید.
- زمان اولین ویزیت بعد از عمل، ۲۴ ساعت بعد است.
- انجام ویزیت در فواصل منظم در طی ۶ ماه اول.
- در طی اولین ویزیت، پزشک، بینایی و وضعیت چشم‌ها را ارزیابی میکند.
- پرهیز از به‌کاربردن لنزهای تماسی و زیبایی حداقل به مدت ۳ ماه بعد از عمل.
- پرهیز از به‌کار بردن لوسیون‌ها، کرم‌ها، وسایل آرایشی در اطراف چشم، حداقل به مدت سه روز و یا تا زمانی‌که پزشک شما اجازه دهد.
- پرهیز از انجام ورزش‌های خشن از قبیل بوکس، فوتبال، کاراته و… حداقل به مدت ۱۰ هفته.
- پرهیز از مالیدن و خاراندن چشم‌ها در هفته های اول پس از عمل اصلاح عیوب انکساری با لیزر.
در طی چند ماه اول بعد از جراحی، احتمال نوسان در بینایی، وجود دارد. تثبیت بینایی شما، ممکن است به ۶-۳ ماه زمان نیاز داشته باشد و در این دوره علائمی مانند اختلال در رانندگی در شب، نورهای خیره کننده در میدان بینایی و هاله های نورانی را ممکن است تجربه کنید.
جهت تعیین نیاز به جراحی مجدد، باید تا زمان تثبیت دید، در طی دو ویزیت پیاپی و حداقل به مدت ۳ ماه، صبر کرد.
نکته مهم
- اگر از داروهای کنترل فشارخون، دیابت، چربی، تشنج و قلب استفاده می کنید، حتماً روز قبل از عمل آن را میل کنید. بیماران دیابتی در مورد مصرف انسولین با پزشک معالج خود مشورت کرده و پذیرش اتاق عمل را مطلع نمایند.
- بیش از ۹۵ درصد افرادی که عمل جراحی اصلاح عیوب انکساری را انجام می دهند می توانند بدون استفاده از عینک ، در معاینه چشم پزشکی امتحان رانندگی موفق شوند.
- ممکن است بعد از اعمال جراحی نیز جهت دید کامل، نیازمند عینک یا لنز تماسی باشید که این مساله بستگی به میزان نمره چشم قبل از عمل، وضعیت ضخامت و توپوگرافی قرنیه شما دارد.
- جراحی نمی تواند از پیشرفت فرآیند پیر چشمی جلوگیری کند. در نتیجه همه افراد پس از ۴۰ تا ۴۵ سالگی برای خواندن و نوشتن و کارهای نزدیک به عینک مطالعه نیاز خواهند داشت.
عیوب انکساری در کودکان
معمولا افرادی که کودکشان دارای عیوب انکساری چشم است با سؤالات زیادی روبرو هستند؛ برخی از این سؤالات در این دسته قرار می‌گیرند که آیا ضعیفی چشم کودکان درمان می‌شود؟ آیا تأثیری در یادگیری کودکان نمی‌گذارد؟ بهترین متخصص چشم برای درمان این نوع اختلال کیست؟ آیا جای نگرانی دارد؟ و …
عیوب انکساری و تنبلی چشم در کودکان رایج‌ترین اختلال درگذشته تا به امروز بوده است؛ اگر این اختلال در بینایی به‌سرعت شناسایی و درمان نشود امکان تبدیل آن به تنبلی چشم در بزرگسالی وجود دارد. تنبلی چشم به معنای کاهش دید در چشم با وجود اصلاح عیوب انکساری است؛ ازآنجایی‌که در بیشتر مواقع این اتفاق تنها در یک‌چشم رخ می‌دهد و ضایعه‌ای به‌صورت شهودی در چشم دیده نمی‌شود تشخیص آن بسیار سخت‌تر است.
علت به‌وجودآمدن این مشکل می‌تواند اختلاف عیوب انکساری در چشم‌ها باشد؛ گاهی از چشمی که مشکلی ندارد کار بیشتری کشیده می‌شود و در نهایت چشمی که دچار اختلال است توسط فرد تشخیص داده نمی‌شود. زمانی که تنبلی چشم در کمتر از سه‌سالگی درمان نشود امکان درمان آن در سنین بالاتر گاهی مشکل و گاهی غیرممکن است.
